کلیک : ارکین غوشغی / Erkin goshgy
BÖLEJIKLER
Her zat düzeler
Her zat düzeler
Tüm iňrikden
aý gylyjy
azgynlara gezeler
we gijeler
bir gündize sapylar
Goý bolmaýyn, ne armany?!
Meň ýerime
görjekler-de tapylar
SADA
GÖZLEG KASETI
TEŞNELIK AÝDYMY
Men saňa teşne
Sen maňa teşne
Men bir ýyldyzjyk
Sen ýyldyza baý
kümüş ruh çeşme
Sähramda syrym
Synamda syrym
Bir gül hakda men
bir şygyr ýazsam
Bahar büs-bütin
seniň eseriň!
Men saňa teşne
Sen maňa teşne
Men birje salym
A sen hemişe
BAÝMUHAMMET ÇENDIRI |
َABDYLHEKIM MAHTUMI
Ýyllar ýelek ýaly uçup barýar
Ömür güňleç güň gelejege
geçip barýar
Toýlar tutulýar
Eller çarpylýar
Ajal gelýär birden garak gapylýar
Ýene täze nesil gelejege dopulýar
Toýlar tutulýar
ýer titirände
tünekler yrandy tüniň ýarynda
müjüligin duýdy adamyň ogly
süňňi sarsdy bäbenegi aýylyp
ýaňja-da menlikli saýrapdy çogly .
gaçypatdy ýygynçagny taşlady
gutaryp bilsem diýp
Erkin,goşgularym
Demir türmeden,
Çünki men olary,
Asmana ýazýan.
Tümlükde
Gijäniň,taryny sypap
Bendiwançyň uka giden mahaly
Ertire ynanyp
Daňdana ýazýan .
Gülüň howasyna saýrap
ýazy küýsäp
demime eredip buzlary
aýaz çüýräne ýazýan.
dimäň gyrda gezýäň
gomdan bihabar,
gijäniň gara çadyrynda
men,
«مِنینگ سؤیگوًلی یآرئم…»
غوشغوُلارئما غآنات بِکلأب
آیدئم لاردا اوُچوُراسئم گِلسه- ده
- یآش لارئم مؤنگنگوًریب، هِر زامآن-
پِنجِره یاپئق دییب،
دِمجیگیب ،
ائلغایآرئن چآر یآنا،
مئدام مِنینگ تِسبیم ،
لاپلآب دوُران یئلدئزلار .
مِنینگ سؤیگوًلی یآرئم
توًرمأنی سایلآب می دوستوُنا؟!
گؤزلِرینی مِن چئرا اِده سیم گِلیبدی ایر،
مِنی نآموُدلئق دِرده دوُچآر اِدمه دییب
یالباراسئم گِلیبدی .
تِنیم سوممالئب دوُراردی کؤچأنینگ چِتینده
أسگِرمِزلیک اِدیب
مِنینگ روُخوُمی دِپه لأب اؤتِردی
آیرالئغئنگ اودوُنئنگ ،
یالاولاری تِنیمدِن کوًل سووراردی ،
من اوندا –دا غورقآ مِجآل بِرمِزدیم .
گؤزلریم توًم لیگه تانئش لئق بِریب ایر؛
هانجارنی اِلینه آلئب هایقئرئبدی
چئرامی اِلیمدِن آلسالار-دا
اِرکین، غوشغوُلارئم
دمیر توًرمه دن ،
چوًنکی من اولاری ،
آسمانا یازیآن .
توًملـوًکده
گیجأنینگ ، تآرئنی سئپآب
بندیوانچئنگ اوُقآ گیدِن ماخالی
اِرتیره ائنانئب
دانگدانا یازیآن.
گوًلوًنگ هوواسئنا سایراب
یآزی کوًیسأب
دمیمه اِره دیب بوُزلاری
آیاز چوًیرأنه یازیآن.
دییمأنگ غئردا گزیأنگ
غوم دان بی حابار ،
گیجأنینگ غارا چادئرئندا
من ،
واطان
اِی واطان
اِی بییک واطان
گوًن‌مه‌گوًن بوی آل موُندانام بییک‌لن واطان
یوًرِگینده عیًشق بسلنن ایًنسان بیز
سن بیزه ماغشوُق، سن بیزه جِنان
سن بیزی دوغران، سن بیزی دونان
عیًشق-دا سانگا پیدا یوًرِک‌لر بیلن
بوُ دینگه دوُیغی دأل، اینام‌دیًر ـ اینان.
سوًزوًپ دوُر
اوی توروُما دوًشدی بایاق بوُ پیکیر
میللِت‌لر سانیًندان پیکیر اوزوُپ دوُر
آغیًز آلالیًق گوًن‌مه‌گوًندن زیًیادا
«عبدالقهّار» ایلین گؤروًپ
صوپوُ‌لیًقدان جیًدا بولدی.
باخار
گؤز تیکیپ اوتوُرسانگ دوًزلره غولا
بزأپ دیر گؤرکانا غیًرمیًز لأله‌سی،
ینه سر سالایسانگ ساغ بیله سولا
گؤگریپدیر گوًلوًنگ غیًزیل آلاسی.
یدی بوغوُن چوپان صََحرادا چالار
بیلبیلینگ اووازی اوًلکأنی آلار
دانگ نِم لی گؤزوًم
عبدالقهار صوفی‌راد
شابک: 1-2-91832-964 ISBN 964
ادبیات ترکمن در ترکمن صحرای ایران دورة تحول و تطور گوناگونی را سپری کرده است؛ بویژه در سدة اخیر پا به پای رخدادهای فرهنگی، اجتماعی، سیاسی متحول گشته؛ در حالیکه حامل پیامهایی در این زمینه‌ها بود؛ مسیر پر پیچ و تاب و سخت خویش را طی کرده است. ادبیات ترکمن در دورة پهلوی مطابق دیدگاهی که در کتاب «پژوهشهایی در ادبیات ترکمن»(بهار 1377) ارائه شد، بر سه دوره قابل تقسیم می باشد که هر کدام ویژگیهای خاص خود را داراست. تا اندازه‌ای شاعران ترکمن در اشعار خویش معرّف حیات اجتماعی، فرهنگی و قومی خود بوده‌اند. این نکته در تحلیل ادبیات دورة رضا شاه با عنوان «ترکمن و ادبیات، رضاخانینگ زمانیندا» (مجلة یول 1370) به خوبی نمایان گشته است. این روال در کتاب «ایران ترکمن‌لری‌نینگ ادبی دوُرموُشی» (1997) نیز به چشم می‌خورد. قوام و استمرار کار ادبی در ترکمن صحرا نیازمند نقد ادبی و ارزیابی آثار شاعرانِ با تجربه و جدید است. تنها در مکتب نقد و انتقاد می‌توان رمز پویایی و جاودانگی آثار ادبی را شاهد بود. لکن زمانی که به مرحلة وفور آثار منتشرة ادبی پا نگذاشته‌ایم، چگوًنه می‌توان انتظار داشت فضایِ تحلیل و آنالیز علمی شکل گیرد. در نتیجه می بایست در این دوره اولویت را به کارهای ادبی شاعران و نویسندگان داد که بتوانند در این عرصه عرض اندام نمایند. سپس می‌توان مرحلة نقد و بررسی را به موازات آن پیش برد.
هم اکنون خوشحال هستیم که کتاب شعر «دانگ نملی گؤزوم/ اشک سحرگاهان» اثر عبدالقهار صوفی‌راد را به چاپ می‌سپاریم. او شاعر جوان و صاحب ذوق و سلیقه‌ای است که در طول چند سال اخیر، اشعارشان در جراید و مطبوعات داخل و خارج منتشر گردیده است. اشعار ایشان غالباًعبدالقهار صوفی‌راد
یوًرِِک پوسی
ماغتیًًم غوُلی‌نیًنگ صؤحبتی
یاشاماق من اوًچین یازغیًت بولوُپ دی
اونوُنگ اوًچین اوی‌لانیًپدیًم نأتسم کأ؟
ایلکی اوغلان بولوُپ اویناماق مانگا
اینگ بِلند هؤوِ‌س دی آرزوُودی کِیپ دی
اوغوُل‌می‌دینگ، غیًزمی‌دیًنگ سن پارخی یوق
دیکه‌له بیلمزدی،
سادالیق‌دان،
باشغا بؤوِِت آرادا
یؤنه،
«توًرکمِن نآما-ائقبآل»
آتا- بآبا گِچِن لِرمینگ ائقبآلی
غانئمئنگ اِلیندِن دوُمآنا دؤنوًب
اِنچِمه ایل اوْغلی ، بِییک سِردارلار
تانگری نینگ آدی بیلن
عبدالقهار صوفی راد
24/1/1387
گؤووْن هوْودوْسی(غام ناما)
بییک شاخیر«عیدی اونق» ینگ یاش بالاسی«دانگ آتار» پاجیغالی حادیثادا دوًنیأدن اؤتدی حاباری اِشیدنمیزدن سوْنگ باریًمیز آق غالا طاراب ایًلغادیق.جنازا نامازی اوْقاب اؤیه گلِنیمده یکه اؤزوًم حالیپانگ باشینا دوًشِن موُصیباتینی یادلاب،آغلاب آیدان آغیم:
دانگ آتارا دانگ آتار گوًل اوْغوُلدیًنگ دانگ آتار
آتانگ-اِنِنگ چیًدارمی گؤزلری یاشا باتار. *
دانگ آتارا دانگ آتار هوْولیمیزا گوًن باقار
دیییب آدینگ داقیبدی آخمیًری یوًرِک یاقار. *
دانگ آتارا دانگ آتار نأدأیدینگ-له دانگ آتار
سیًردام بوْی لی آق چیًنار نِچوًین ییًقیلیب یاتار. *
دانگ آتارا دانگ آتار دوْست لاری حاتار-حاتار
جیگی لرینگ یانیندا سِنگ اورنوُنگی کیم توُتار. *
دانگ آتارا دانگ آتار یوًرِک لر توْلقوُن آتار
گؤچدی آسماندا ییًلدیز ایل-گوًنوًنگ غاما باتار. *
دانگ آتارا دانگ آتار گوًل اوْغوُلدینگ دانگ آتار
شاخیًر آتانگ نوْوچاسی غوْشغی بوْلدوُنگ دانگ آتار. *
حالیپا هم-ده اوْنوٌنگ ماشغالاسینا بییک آللادان صبر-قووات دیلِگ اِدیأرین .
سن اوُزاق یاشا
شوُ غوشغی‌نی ایلیمینگ یتمیش یاشی آرقا آتان مردان لاری بولان حاج مراد دوردی قاضی، نیازجان
نیازی، نظرلی محجوبی، حاج چاری مرادیان، نورمحمّد متّقی‌و بیله‌کی أگیرت‌لره حؤدورله‌یأرین:
سن، یاشاپ یؤرسونگ دوُیغولارینگ بیلن
سن، یاشاپ یؤرسونگ غایغی‌لارینگ بیلن
یتمیش غیشی دیری‌لیکده گچیرسنگ-ده
اؤلوم، نأچه گزِگ بزه‌نیپ‌دی غارشینگدا
ساچ‌لارین داراپ.
سن کأته اونوُنگ
شوُ مِیمیرأپ یاتان توپراغا آبانیپ
غان یاغجاق بوُلوُت‌چا گوممیر دأنینی-هم
گؤروپ دینگ،
سن یاشاپ یؤردونگ غایغی‌لارینگ بیلن
سن یاشاپ یؤردونگ غایغی‌لارینگ بیلن
بوُلوُت‌لار گونشی غاباسا-دا
گول‌لر،
سنینگ، ایسسینگا چویاسی گلیأر اؤزونی
سن اؤز گویجونگی غایغیرانگوق
نوُر چایماق اوچین
غازاپ بیلن مأحیر، گؤزلرینگده
تولقوُن اوُریار
غایرات سنینگ سؤزلرینگده
تولقوُن اوُریار
بیزینگ چاغالاریمیز
سنینگ کؤنگول آرزوُنگی
سأحرامینگ غایالارنا دأل-ده
یاقیم‌لی سایالارنا ناغیش‌لار
سنینگ دویشده گؤرن‌لرینگی
من بوگون سامیرداماق
گچدی اول غاراقچی‌لارینگ
غومپاریپ
بوُیروُق اِدیأن زاماناسی
گچدی ایلینگ سرحوش بولوُپ
یالاندان گولوپ
حالیس بولوُپ
حورروُق آتیان زاماناسی
سن!
بیشن بوُغدای‌لاری گؤردونگ
سن یاغشینی اِکدینگ
یاغشینی اوردوُنگ
سن کوره‌گی بردینگ ایل اوغوُل‌لارنا
اؤز اوغوُل‌لارنگا
حارمانی ییغنانگ دییپ
میدام، آق اِرتیری بوُشلادینگ، گزدینگ
گینگ آسمانا-بوُ زمینه
سن یاشاپ یؤرسونگ دوُیغولارینگ بیلن
سن یاشاپ یؤرسونگ دوُیغولارینگ بیلن
سن اوُزاق یاشا!
سن اوُزاق یاشا!.
منّت‌دار
ناماز اوقاپ بولسام غاشینگدا ساییل
گیجه-گوندیز دینماسام-دا غوُربوم بار
یاش‌لاریم آیاغنگا دؤکمأگه ماییل
اؤکینمن اوُغرونگدا کؤیسم نأزلی یار.
گِردنینگه ساچ‌لارینگنی چؤزلأنگده
ییلغیرجیراپ اوغرین منی گؤزلأنگده
سوزوپ نرگیس، غوُنچانگ بیله سؤزلأنگده
یورگیمده ایشغینگ کؤزی اود آلیار.
آی بولانگدا آراسیندا غیزلارینگ
آز گؤرونیأر یالقیمی ییلدیزلارینگ
قوُوات بریأ جانا غارا گؤزلرینگ
ییلغیرشینگدا مونگ بیر دورلی حونأر بار.
تیکن بولسام من غوراسام سن گولی
یولماسا حیچ حاچان غایری‌نینگ اِلی
یا-دا بولسام سنگ چارباغینگ بیلبیلی
پاسیل‌لار، مودویمی بولسامیش باحار.
یاغشینی‌واسپ اِتمک جِننت دیر بلکی
غاووُنینگ یاغشی‌سین اییر شاغال-تیلکی
دونیأ ایکیمیزی آغلاتسا، گولکی!
واح بوُ اؤنگدن گلیأن قادا، بأزیگأر.
گول ایشغیندا سایران بیلبیل ایکیمیز
یولماسین‌لار تر غیزیل گول ایکیمیز
یار بولماغا چم‌لی آسیل ایکیمیز
بیزینگ ایشغی دوُیان قالبا میننت‌دار.
آق گون حاقدا
من اؤزومی حاسرات-کولپتده گؤریأن
دوُرموُش گؤز اؤنگومدن حاتار گچنده
کأته اؤز اؤزومه گؤوون‌لیک بریأن
دوُیغوُلاریم سنی سایلاپ سچنده.
بیر میدار اِدیأرین سنگ یادینگ بیلن
گرشیم اگیلمه‌یأر گؤرگی گؤرسم-ده
من اؤزومی کأته پولات دوُییارین
کولپت‌لر اودوُنا یانیپ دوُرسام-دا.
منی ألتینگ اِرکانالیق سأحرایا،
دیییأن سالغین‌لاری سوُو اؤیدیأن‌لره،
کأ دیگیرگنیأن واح آلاچ یوق چونکی
جؤوِن دییپ اِکه‌نینگ گؤگِریأر تره.
کألر باش ساراپ یؤر آغیرماسا-دا
گیجه یالی گومورتیک اونگ اوی لاری
کأ گؤز یاشین سیزسا گونی‌وای لارا
ینه بیر گون غولداپ یؤر اول بای‌لاری.
گچیأر آغیر! گچسه-ده قین چأره یوق
یارا پورساپ، اؤز دؤورونی سورمسه
پارحین بیلیپ آق گون‌لری کیم سؤیجک
آغیر دردی چکیپ گؤرگی گؤرمسه.
حاوا «آق گون» سنگ یادینگدا دألی من
سنی سایلاپ سچدی آقیل - دوُیغوُلام
گل سن ایندی غادرینگ بیلرچه بولدوُق
بوُ توملوکده آرتیق توُتمآلی ماتام.
دؤنن گؤوون
گویزونگ یووروک آتی
یارینگ زولپونی
گرشینه غوندوُروُپ
گلدی غاپیما
من، اوُمیت‌دان بیر چاناق چؤرک یاپیپ
ایزیندان یولداپ دیم
اؤنگرأک
بوُ گون، یورگنه داش باغلاپ گلیپدی
یؤنه بوُ گیدن آسمان
یِری غوُرشاپ دوُران یالی‌دی، اینگ بریپ
میلغاجاق بولدی
قالبینینگ غام‌لاری مای برمه‌دی دوداغا
گؤزلریندن یاپ یاسادی دوُیغوُلار
من، باغریما باسیپ:
«گچمیشی اوُنوُت» دییدیم،
غاپی‌دان سر اِتدی
دؤنن گؤوون ایرزا بولمان
ینه زولپونی
گویزونگ یووروک آتی‌نینگ
گرشینه غوندوُروُپ گیتدی غاپیمدان.
چؤل
چؤل،
آغیر یوک
چیلشیریم‌لی یول،
دویه؛
اِندیک اِدن دوُرموُشیندان ایرزا.
یؤنه،
کؤشِک‌لرنی بیر دینداران
تاپیلمازمی‌قا؟!.
ای اوُمیت پنجره‌دن اوم اِدن پریشده:
آغلامازلیغی،
سن اونده دینگ مانگا
غوشغیمی غوُرشادینگ
بیر غوُجاق چوغ بیلن
- یازینگ گونشی دی-
اِی اوُمیت پنجره‌دن اوم اِدن
پریشده
یورِگیم یؤرگون‌لی قادالارینگ قاماتی‌نینگ آستیندا
آغلاماغی اِندیک اِدیپدی بیر زامان
نوغتالی اِرکک‌لری من، گیجأنینگ گومورتوگینده سایغارماغی باشاریپدیم.
گؤز اؤنگومده:
تاریحینگ یاغشی تألییندن تاماسیز
آغتالارینگ
آرمان‌لی آغی‌لاری
غولاق‌لاردا: کر بولیاردی
باغتی چوومه‌دیک‌لر
یاغشی دویشونگ آرزوُووُندا پازلایاردی‌لار
نه‌ننگ من سر اِدیپ آغلامازدیم اونسونگ
واح، بیر اوت‌چا یانماغی اِندیک ادن یورک
غار کوتلأن غیش دی دونگوپ بیلرمی؟
یؤنه سن، گور جنگنگلینگ جِمندرلری
غاپیلان غاراق‌لارنی
گؤرمأگه غوُرپی چاتمان اؤلرلر دییدینگ
ای اوُمیت پنجره‌دن اوم اِدن
-پریشده
آغلامازلیغی،
سن اونده دینگ مانگا
غوشغیمی غوُرشادینگ بیر غوُجاق چوغ بیلن
-یازینگ گونشی دِی-
اِی اوُمیت پنجره‌دن اوم اِدن - پریشده.
...یازی گؤریأن.
من بیر کپله‌گینگ غاناتیندا یازی گؤریأن
من بیر سانجالیغینگ اوُچوُشیندا یازی گؤریأن
من،
کؤچأمیزدن گچیپ باریان غیزی گؤریأن
گؤزلرینده یازی گؤریأن،
یاشیل - سروی آغاچ
گؤیأ یله برندیر اؤیدیأن
زولپ‌لرین
من شوندا یاز بولیان، اِدیل
یوزلریمده گؤگریأر
غیزیل گول
ساری گول
آق گول...
من، بیر کپله‌گینک غاناتیندا یازی گؤریأن.
دوشونشمک گرِک
حایوان‌لار اؤز بیر-بیرینی دآلارلار
اییِرلر،
یؤنه سنگ آدینگا اینسان دییِرلر.
سن غارشیلا گول بیله
گولر یوز بیله
غارشی‌داشینگی
بولسا بِر نانینگ آشینگی
غیشا یولوُقدیرما کیشی یازینی
گؤوروم‌لی بول چک نأزینی
بیر حیل نأز اِتمک‌دیر اینسان غاحاری
دوشونشمک گرِک،
دوشونشمک گرِک.
دوستلوُق
من اینسان من،
سؤییأن،
آیینگ یالقیمیندا یاینایآن لاری
من اینسان من، سؤییأن
بآر، گونش‌دن پای آلیآن لاری
دوُیغوُلاریم اولارینگ بآرینا سرپای.
من اینسان من،
سؤییأن،
آق گول، ساری گول‌لری
غیزیل گول لری، ماوی گول‌لری
منگزش توحوُم لاردان
اِلوان چِتره‌مک
دونیأنینگ گؤرکی
سؤیگی نینگ، اؤزه‌نی - اؤرکی.
من اینسان من،
دوستلوُق من اوچین،
آسمان دوستلوُق اوچین
کبدر دوستلوُق اوچین
شمال دوستلوُق اوچین
کِبه لک دوستلوُق اوچین
آی - گون دوستلوُق اوچین
حِرییل دوستلوُق اوچین
بوُیِر دوستلوُق اوچین...
دوستلوُق من اوچین!
نه‌ننگ‌سی سؤیمه‌جک اونسونگ
نه‌ننگ سؤیولمه‌جک.
من،
گونش چوغوُن پایلاشیان‌لارینگ بارینی سؤییأن
من اینسان من، دوستلوُق من اوچین
من بِحیشدی غیسغاناموق حیچ کیمه.
غورقی
گور غامیش لیقدا من اوتیرین؛
یل،
یاشیل یاپراق لارینگ ارکین آلیپ دوُر
اِیمِنجی بیر زادینگ روُحوُنا منگزأپ.
شیله یاشیل‌لیغا دولسا-دا گؤزوم
غورقی منینگ یوره‌گیمی دآلآپ دوُر.
یاز!
سؤیگی‌نی - یاز! منینگ
غوُجاغما گتیر.
غیشی اوواررادا جایلاپ
گول یوزلی مارالا غولوُمی یتیر،
ایکی أدیم لیک، آرالیغینگ توملوگین
بؤوسوپ،
کؤیِن آرزوُولاری سنگ اؤزونگ بیتیر
سؤیگی‌نی - یاز!، منینگ غوجاغما گتیر.
بحیشت
بحیشت سنینگ گؤزلرینگده دوشلأپدیر
دِمینگ حوواسینی یوزومه چای
غوی، گول لر، گولکی بولوُپ گؤگرسین.
غوشغولاریم
یالنگیز اؤزوم اوْقاپ آغلاریارین!
منگ دیلیمه کیم دوشونیأر.
سؤیگی
سن یازینگ گونِشی! زولپونگ چوغ‌لاری
مانگا غوُجوُر غوشیار گویچ قوُوات بریأر
بوُ روُحوُم -بدنیم، گیجه-گوندیزلر
دینگه سن دییپ یاتیار، سن دیییپ اؤریأر.
ایسته منم سندن، اؤزگه، حیچ باغتی
من اوچین، یادینگدا، گیجه‌لر یاغتی
دانگدانینگ اوُقو‌سی سویجی‌یِن‌واغتی
حییالینگ دویشومده غاناتین گریأر.
پأک سؤیگا زرّه-ده شوپحه یتیرمأن
سندن اؤزگه یارینگ یوزونی گؤرمأن
گیجه‌لر، اوُقو‌سیز گؤزلریم، ایرمأن
گوندیز سنگ اوُغروُنگدا غاراووُل دوُریار.
سؤیگولیم من سانگا یته بیلمن می؟
آرزوُو دریاسیندان اؤته بیلمن می؟
حوُشوُمدا اِلینگدن توُتا بیلمن می؟
یا - بوُ آرزوُو دینگه دویشومده شیریار؟
جوش اوُریا گون گوندن بوُ منینگ ایشغیم
سن‌سیز بوُغاریپ دوُر ایمارات کؤشگوم
گؤزلریمدن حرگیز گیتمه‌یأر کشبینگ،
قالبیم دینگه سنینگ یادینگدا اوُریار.
مندن بیر بللی گپ توُتسانگ توُتماسانگ
منأ حیچ اوُنوُتمان سن اوُنوُتماسانگ
بلکی اوُنوُتمارسینگ موُندان اؤتمه سنگ
چون سؤیگی سؤنمز اوت، کؤپ اؤمور سوریأر.
ییگریم بیرینجی آسیردا
چاغا واغتیم شادلیغمینگ کمی یوق‌دی
یادیمدا منگ، حیچ بیر گؤزونگ نمی یوق‌دی
غایغی یوق‌دی گولکو‌لرینگ چنی یوق‌دی
دردینگ آسیل اؤزی یوق‌دی
غوُرساق‌لارینگ غامی یوق‌دی.
موحاپبت سیز اوبا ایل‌ده گنگ لنردی
غازان غیزسا غونگشی اوقارا چم‌لنردی
گیجه غیزلار لأله قاقیپ حِنگ لنردی
حر گیجه‌ده بیر اوجاق‌دا
یاقیم‌لی سس یانگلاناردی.
چاغاواغتیم غان ایچمأگه تشنه یوق‌دی
زوُلوُم دیگن نامارت زادا آشنا یوق‌دی
آغزی بیرلیک ایله باردی چاشما یوق‌دی
غاریپ باردی حر اوبادا
یؤنه غارنی گوشنه یوق‌دی.
آسمانداقی ییلدیزلارینگ سانی یوق‌دی
دوقوُزی دوزونگ تاماسیندا اونی یوق‌دی
یاغشی‌لیقدی، ایل‌لرینگ یامانی یوق‌دی
حر اوبانینگ حانی باردی
گؤزلرینده غانی یوق‌دی.
سادالیق‌دا ایلینگ گوزه‌رانی مِس‌دی
کیم اوُیماسا دینه ایشی اونگ عبث دی
یاش‌لار اوچین آق ساقال‌لار موُقاددِس‌دی،
موُقاددِس‌لر یول‌ووُردوردی
اؤنگ، موُقاددِس، موُقاددِس‌دی.
چاغاواغتیم اوقاماغا تاقات باردی
حر کیم اوچین بیر یتمأگه ماقسات باردی
ایل آرادا بارچا یاغشی آدات باردی
ایندی یامان، سِت بولوُپدور
اؤنگ‌لر یامان، آغساق‌لاردی.
گِلِجگه غاراپ گچیأرین‌واغتیمی
سوزگوچ سوزمز بیر اوُللاقان آق باغتیمی
اِکلأپ بیلسم ارکانالیق داراغتینی
توم گیجه‌دن اثر غالماز
دونیأمیز بولار یاغتی‌لی.
شاحیر سن سم بولما اویلان یاز قاغیزا
یتمز حرگیز بوُ تولقون‌لی دریا دیزا
اِلینگدأکی غالام سنینگ اؤتگور نایزا
غایغیرما-دیی چکینمأنی
غالامینگ بولماسین غایزا.
چاغاواغتیم! دیییپ یاتما، گچمه موُندان
گون‌مه گوندن آرتیار ایل تاماسی سندن
ایل غاچسا-دا سن غاچماغین دپه‌گندن
اوُنوُتماغین اؤز بورجوُنگی
سن مایا غوی جان -و - تندن.
اثر= اِسِر
نوُرانا کؤل...
نوُرانا کؤل بولوُپ یاتیرسینگ
بیر توقای غارانگقی‌لیغینک غابادیندا،
کأته من دوُییارین سنی
-شمال سنگ اوستونگدن اؤوسوپ
چؤلی بزأنده.
واح بیر آرزوُویم کؤیمأن
سوُونگا من یاقارمیقام
غویوُن‌لاریمی؟
بوُ توقایینگ مؤجک‌لریندن آمان!
سرچه‌لر
سرچه‌لر جیگیل‌لشیأر
بیر غارا باش ییلان
اویناپ اوتیر اولاری
یالان بیلن.
دوُیغی دولی حوولو‌دا
سرچه‌لر جیگیل‌لشیأر
باش باشا باراناق
بیر غارا باش ییلان...
کیمینگ باشی اییلرکأ؟!.
یومورتغا (دگیشمه)
شوُ گون رادیونینگ آلیپ بارجی‌سی
دییدی:
دیییأرلر جاپوُن‌دا آدام‌لار
گونده بیر یوُموُرتغا ایییأرلر
شونگ اوچین
کِسِل‌لأنوق
جاپوُن‌لی‌نینگ یورِگی!
من دیییأن جاپوُن‌دا یاشاسایدیق بیز
یورِگمیزأ حؤکمان کسل‌له‌مزدی
اییمه‌سه‌گِم گونده بیر یوُموُرتغانی!.
آدام اوغلونا آرزوُویم
غاراشیان زادیمی بیلِموق اؤزوم
بیلموق نأمه اوچین توُتوُق یورِگیم
آغلایان اِنگره‌یأن کألر بیر اؤزوم
تاپاموق - تاناموق یالنگیز گره‌گیم.
کأته من یورگمینگ آیتجاق دوُیغوُسین
اؤز دیلیمینگ آشاغیندا جایلایان
واح آق اِرتیر سنگ زارینگدا آح چکیپ
آیتجاق زادیم آیدا بیلمأن آغلایان.
بوُ توقایدا تیکن‌لرینگ گولی یوق
کأته بیر ایراحات اؤله‌سیم گلیأر
تیکن‌سیز گول‌لری آرزوُو اِده‌ماق
یؤنه گوله باقیپ گوله‌سیم گلیأر.
اِرکین‌لیک نبیس‌دن دینماق‌دیر دیییأر
ایلینگ باشین آیلان نیچه یانگرالار
یاشاییشینگ حؤزیریندن سوراسانگ
کوتدک جوغاپ بیلن سانگا غینگرالار.
حوُداییم یانسامیش اوُزاغا گیتمأن
اودی گول یرینه ایله سؤیدورِن
اِرکانالیق یرنه ایلی کؤیدوریپ
چؤرک یرنه ایچده غان‌لار دوودورِن.
بیرگون ایردن توُرسام آسمانا باقیپ
غوُش لارینگ اووازی غوُلاغما دولسا
شاغال‌لار سسینه ایرِن غوُلاغیم
یاقیم‌لی حِنگ‌لره‌م تاناسا - بیلسه.
آرمان گلرمی‌کأ شیله بیر باغیت
شوندا من گؤز یاشیم سوپورسم گرِک
آدام‌لارا آیدیم آیدیپ غالقینار
آغلاماغی اِندیک اِدن بوُ یورک.
سن بیزینگ اوبامیزینگ...
سن بیزینگ اوبامیزینگ غولاییندا دوشلأپ‌سینگ
بیر غوُجاق گول، بیر غوُجاق گولکی بیلن...
من، دانگدانینگ سویجی اوقو‌سین
غوُشلوُقدا دِوام اِدیأنیمی آنگمان اِکه‌نیم
یاقیم‌لی ایس، سنینگ غولای گله‌نینگی دوُیدوُریار
غوش‌لار سایراشدی اونگرأک
گونش گون اورتا تاراپ گؤنوگیپ دیر.
تأزه یاشاییش!
آرقا اوقلا ساچ‌لارینگنی
یاز اثر نه یانگ توُروُزسین دوداق‌لارینگ
دویشده گؤریأن آرزوُولارینگی باس باغرینگا
نأمه اوچین سن اوم سوم اوتینگ؟!
گچمیش اؤزون چیقماز بولوُپ
سنگ زِینینگده جای لادیمی؟
غارا غای‌لار یا باشینگی آیلادیمی؟
دوین چاغاقانگ ساللانچاغینگ حوودو‌سیزدی
سونگ اوشأرسینگ دییِن بولمان
آیاق غابینگ ییرتیق بولدی
جوراپ دیییپ دولانانینگ چوپرِک بولدی،
آغلامادینگ
اِنته سنگم اِنگره‌مه‌دینگ
دوداق‌لارینگ دیمیپ غالدی آحمیر بیلن
اؤزگه‌لر،
یوزی غارا اؤیتدی سنی.
سن یالنگیزلیق بیلن دوزی بزأنگده،
گیچ آغشام آرا
اِلینگ آرقاسیندان اؤپوپدی
دینگه ایکی غارا گؤز
اوُزاقدان
آسمان آغلاپ،
یوزونگ یوُووُپ
زولپونگ یاشا بویاندا
گؤزلرینگدن اؤپوپدی
ایکی غارا گؤز
اوُزاقدان
شاحیرینگ گؤزی دی
شول ایکی غارا گؤز
ایندی مای بریپ دوُر، سانگا
سأحرانینگ، سالقین‌جا یازی
آرقانگا آت ساچ‌لارینگنی،
یاز اثر نه یانگ توُروزسین
دویشده گؤریأن آرزوُلارنگی باس باغرینگا.
من کؤیموشِم:
داغ‌لارینگ غارلاری اِره‌دی دییپ
من کؤیموشم‌واح،
باغ لارینگ اوُلغامی دؤکوپ بأگولین
غان یورِگیمده نشتر اوُریار
من یانمیشام‌واح.
سؤیگی یلکنینه اوُغوُر یوق
گؤزوم دنگیزینده،
باغتی کؤین سالیم لاری
پورساپ یاتان لوقوُرلارا حؤدورلأن
بوُ بی‌دوزگون گون‌لره،
غوُرباقالار آیدیم آیدیار.
یاغیش‌دان سونگ
بیر دوُمان!
بوقوُرداق‌لارا بیر سس!
ذکر چکیپ حوُو دییمأگه.
غوی من اؤز اوینوُمی اوینایین
ییقیلسام- دا.
آتینگ سسی گلیأر شول آی‌تمرینگ آرقاسیندان
- سونگی داغی یاناپ -
اِی آی! سن گؤوسونگی باسیر
آشیق‌لانگی دوُیماسین دوُشمان
اویناشینگ اوُغروُن
کسه‌کی لرینگ گؤرِجیندن
ساقلا آمان.
توقایدا ایرزا سیز
اِلیمی گؤگه گریپ دوُروُن
غاراپ
من کؤیموشم،واح!
من یانمیشام،واح . . . !
اوموُزلاپ اوتیرین اوُغروُنگی:
اؤپیأر باغرینا باسیپ یول
آیاق ایزینگی
من اوموُزلاپ غاراپ دوُروُن
-گلسنگ غارشی آلارین، سورمه اِدینیپ آیاق توْزوُنگی-
بوُ سؤیگی‌دن سؤزلر
یاقان اودوُنگ منینگ قالبیمدا، چوغی.
آلقیمیمدا سنینگ گؤرکونگ گؤگِرِر دییپ
من سوُوارماغا تاییار لانیپ
دوُروُن اوموُزلاپ، گلجک اوُغرونگی.
أپیشگأنی آراسسالاپ
چویشه‌لری‌نینگ سیرنی یوُووُپ
سأحرام شمالینگ توینی غوُتلآر
گؤک آسمان، آیدیم آیدار دییپ
گؤزولدر، اوموُزلاپ اوتیرین شول اوُغرونگی.
بیلسنگ،
آیاق لاریمینگ سوُستی باسیلاردی حر زامان
ایت‌لر حوو- حوولاپ اویرنده
اوندا- دا اِل‌لریم سنینگ سوُراتینگی دویشورگأپ
یازغیجا یاپیشیاردی،
بیر اؤمور یتیم لیکده یایقاپ باش‌لاریم‌نی
یوُووُپ‌دی یاش‌لاریم غوشغوُلاریم‌نی
من، ایندی اوُمیتی أپیشگأ سینگدریپ
گؤزولدر، اوموُزلاپ اوتیرین یولوُنگی
گلسنگ غارشی آلارین، سورمه ادینیپ آیاق توزوُنگی.
بیر حاقیقات
ییگیت حؤوس لندی شأحدی آچیلدی
غیزلارینگ توپاری گلیأردی سویشیپ،
یوره‌گیندن سیزان حیجوُو بارینی
گؤرِجینده جِملأپ سر اِتدی جوشوُپ.
پأک لیگینگ حوُدایی غوُرساق لاریندا
یاشیل باش‌دی، غوُبا غازدی، سونادی
سنگنگین باسیپ گلیأن شول گؤزل‌لرینگ
آراسیندا بیرین اِییأم تانادی.
سولمورأپ، ساللانیپ اووادان غیزلار
دِنگیندن گچنده، ییلغیرجیرادی
شول تانیش گؤزلرینگ ایزیندان غاراپ،
دوُیدان‌سیز ایکی أدیم اؤنگه یؤره‌دی.
آیاغینگ توْزوُنی گؤزومه سورتوپ
سورمه اِدینسِم دیییپ آح اوُردی بیردِم
سؤیگی غو´می گؤزلرینده مؤوچ اوُروُپ
حییال کنارینا آتاردی بیردن.
آق باغیتی یآرا مینآسیپ گؤردی
اونی آق کجبأ موندوردی ایلکی
- یونگ دوشکچه، یوپِک یورغان، آق دوُرموُش -
ییگیدینگ یوزونی غوُرشاپدی گولکی.
آیدان آی‌آشیپدی زامان اؤتوپدی
شول سؤین‌نی آلیپ باغیت‌لی ییگیت
یار اِلیندن توُتوُپ گزأیسم دییِن
آرزوُ حییال‌لاری بولوُپ دی ناغیت.
ایلکی، چیقاردی‌لار، کؤچأ بادا - بآت
سایغارایمازدی‌لار گیجأنی - ایری،
بیر گون گؤزل یارینگ آیاغنی سورچدی
چارقانناق‌لی کؤچأنگ داشی‌نینگ بیری.
-واح اِزیزیم - دیییپ توُتدی غولوُندان
سن منینگ یالنگیزیم داش بیر بیلسه میش
نأزیجک آیاغنگی اینجیتما دره‌ک
گؤزومه دگسه‌میش، جانیم آلسامیش!.
شیرین - شیرین سؤزلر آیدیلاردی کأن
ترغوُنچالار پشگش بولاردی یآرا،
زولپ‌لر چؤش‌لنردی - یازینگ اِرِمی-
- سیموُتِن - دییِرسینگ دوُروُپدیر بآرا.
**
شول سویجی دؤوران‌لار اوُزاق گیده‌نوق،
واح نأتجک دوُرموُشینگ اوُزاق - دآ یولی،
واغیت گچیأر کوی‌دن گیدیأر بارچا زات،
چأره‌سیز اویدگه‌یأر اینسانینگ پألی.
بیر گون شول حألکی دآش ینه - ده گلنینگ
آیاغنی سورچدوردی، گلین سِرمه‌دی؛
بوش حووانی!
-وای... ح دیییپ،
شول آشیق اوغلان،
آراسین آچیپ‌دی یاردان؛
بیر آغیز شِی دییدی:
سِر اِت حاو!
گؤزلرینگ داغی کؤردی‌می؟!.
«کیتابینگ سوْنگی»
شاحیر
وه
دونیأ
شاحیر وه دونیأ
عبدالقهار صوفی‌راد
ناشر: مؤسسه فرهنگی‌و انتشاراتی مختومقلی فراغی
تیراژ: 3000
قیمت: 400 تومان
قطع: رقعی
چاپ‌و صحافی: مؤسسه فرهنگی‌و انتشاراتی مختومقلی فراغی
حروفچینی کامپیوتری: گنبد، محمود عطاگزلی، 26312-0172
حق چاپ برای مؤلف محفوظ است
شابک: -964 ISBN 964-
مقدمه
عدّه‌ای بر این گمانند که شعر آزاد، ابزار افراد ناتوانی است که از سرودن شعر سنّتی عاجزندو از پس قیدو بندهای لفظی، معنوی‌و موسیقی آن بر نمی‌آیند. ممکن است این سخن - موضوع بحث شعر ترکمنی یا فارسی نیست، شعر آزاد در همة زبان‌هاو ملل مورد نظر است - به قول خاقانی در مورد برخی متشاعر صفتان صادق باشد، کشانی که بدون مطالعه مداوم‌و تعمّق در آثار برجستة پیشینیان، به تولید شعر آزاد می‌پردازند. چنین اشخاصی می‌توانند، پس از سالها ممارست، متاعی به بازار شعر عرضه کنند که قالب، الفاظ، ساختار جملات مقبول سنگ محکّ باشد، اما روح شعر با گذشته پیوند نخواهد داشت، در نتیجه بازار هنر، چنین متاعی را بر نمی‌تابد.
هر شعر در عین داشتن‌ویژگی‌های مشترک با اشعار قدیم‌و جدید،ویژگیهای خاص خود را از لحاظ لفظ، معنی، موسیقی‌و عاطفه باید داشته باشد. عرصة هنر نیز مانند ساختار فیزیکی‌و روحی‌و معنوی انسان، دارای افراد متمایزو متشخّص است‌و هیچ مولود هنری شبیه دیگری نیست؛ همچنانکه هیچ انسانی شبیه دیگری نیست. این سخن دال بر ردّویژگی‌های مشترک آثار هنری نیست. همچنانکه اشعار هر دوره از تاریخ شعر، از جنبه‌های مختلف همانندی‌هایی دارد، مجموعة اشعار هر شاعر نیزویژگی‌های خاص خود را باید داشته باشد. این اختصاصات هنرمندانة فردی‌و ادواری میزان مهارت‌و خلاقیت فردو یا شاعران یک دوره را نمایان می‌سازد.
علّت آغاز این مقدمه با موضوع شعر آزاد، توجه شاعران منطقه مخصوصاً جوانان به این مقوله است. برخی اشعار سپید که این هنرمندان جوان سروده‌اند، زیباو سرشار از مضامین عالی انسانی‌و اخلاقی است‌و بعضاً حسن ختام متناسب این اشعار در نهایت هنرنمایی‌و ظرافت لفظ‌و معنی است. دلیل دیگر، ترکیب این دفتر شعر از مجموعة اشعار سنتی‌و آزاد است که موضوع اصلی بحث ماست.
دوست دارم این نکته را ناگفته نگذارم که پیوند مضمون‌و تصاویر شعری، موسیقی درونی با شعر کلاسیک موجب تقویت بنای شعر آزاد می‌شود. این سخن بدین معنی نیست که عملاً مضامین‌وویژگی‌های شعر قدیم را در شعر آزاد جای دهیم، مطالعه مداوم در قالبهاو اوزان سنتی موجب استحکام مبانی شعر آزاد می‌شودو این پیوند از طریق ضمیر ناخودآگاه شاعر برقرار می‌شود. بنابر این بر شاعران ماست که با اشعار مختومقلی، کمینه، بایرام خان‌و... انس‌و الفت مداوم داشته باشند. گسستگی کامل از شعر کلاسیک به همان اندازه ناپسند است که بخواهیم بدون توجّه به تحوّلات دستاوردهای علمی‌و اجتماعی عصر حاضر، از پرداختن به نیازهای اجتماعی‌و عاطفی معاصر غافل بمانیم‌و در قالبهاو مضامین کلاسیک در جا بزنیم، بلکه شعر کلاسیک را باید دست‌مایة ابداع مضامین‌و تصاویر جدید شعری قرار دهیم.
می‌بینیم که نزد شاعران مشهور ادب فارسی که به سرودن شعر نو دست یازیده‌و مهارتی در آن یافته‌اند، از باستان‌گرایی‌و استفادة ازویژگی‌های زبانی، لفظی‌و مضامین گذشته، غافل نبوده‌اندو برخی چون اخوان ثالث، شاملو به سرودن در قالب‌های سنتی پرداخته‌اندو در شعر آزاد یا نیمایی نیز توجه به شعر کلاسیک داشته‌اندو نزد اهل تحقیق باستان‌گرایی در شعر این شاعران‌ویژگی‌های فردی محسوب می‌شود. مبدع شعر آزاد در ادب فارسی، نیمایوشیج نیز یکباره از قالب‌های سنتی نگسست‌و نشانه‌های پیوند با گذشته در آثار او اعم ازوزن، قالب زبان‌و موسیقی متجلّی است که ذکر نمونه از این آثار رشتة کلام را به درازا می‌کشاند. برای شرح بیشتر می‌توان به دفاتر شعر ایشان‌و آثار تحقیقی دیگران دربارة شعر نو مراجعه کرد.
شعر آزاد زمانی موفق‌و ماندگار خواهد بود که بر پایه‌های تاریخ شعر هر زبانی بنا شده باشدو رابطه منطقی پیدایش سبک‌هاو قالب‌های مختلف شعری بر اساس تحولات اجتماعی‌و ادبی قابل درک‌و ملموس باشد. «تی. اس. الیوت» T. S. Eliot منتقد مکتب ادبی پارناس Parnasکه معتقد است: «شاعر هنگام سرودن شعر از هیجانات‌و شخصیت خود می‌گریزد، پس برای نقد شعر ایشان از زندگی اجتماعی‌و محیط شاعر باید روی بر تافت‌و به مطالعة دقیق فن شعرو جوهرواقعی هنرو کشف زیبایی‌های آن باید پرداخت، در جایی که به رابطة زبان شعری گذشتگان‌و معاصران می‌پردازد می‌گوید: «برای شاعری که می‌خواهد اثری ناب از کار در آورد، هیچ شعری آزاد نیست. چه بسیار نثر بد که زیر عنوان شعر تحویل داده شده است. فقط از یک شاعر بد می‌توان چشم داشت که به امید رهایی از قید قالب، به آغوش شعر آزاد بگریزد.» از نظر او آرزوی نوآفرینی مدام در زبان‌ووزن شعر، همان قدر نادرست است که چسبیدن لجوجانه به زبان گذشتگان.
زبان شعر که شامل تمام زمینه‌های لغت، نحو، تلفظ‌واژگان‌و آهنگ کلام است، با قالب شعر ارتباط مستقیم دارد. قالب‌های سنتی، محدودیت‌هاو آزادی‌های خاص خود را دربارة زبان شعر دارد. شاعری که زبانِ معیاروواژگانی را که دستاورد تمدن‌و فن‌آوری‌و علوم جدید است، بتواند در قالب سنتی چون غزل‌و قصیده‌و رباعی یا مسمط مربع، مخمس‌و... هنرمندانه جای دهد، بسیار نادر است. توفیق چنین شاعری، شامل میزان محدودی از عناصر جدید زبان می‌شود.
شاعر ماهر در زبان، موسیقی‌و قالب‌های سنتی، هر اندازه که متناسب با نیاز مردم روزگار خویش از قیدو بندها بگریزدو دست به ابداع قالب‌های نو یا ممارست در قالب‌های ابداعی دیگران بزند، جایگاه بیشتری برای ایجاد تحول درواژگان‌و موسیقی شعر می‌یابد. قالب سنتی حکم بناهای قدیم را دارد که زیر بناو مساحت اتاق‌هایش محدودو گنجایش‌واژگان معدود است. در مقابل شعر آزاد حکم بناهای گسترده‌و سالن‌های سرپوشیده عصر جدید را دارد که ظرفیتِ لغات موجود آن، بسی افزونتر است.
اما نگاهی به مجموعه شعر حاضر داریم که دریابیم، شاعر چه نگرشی به جهان دارد؟ در پرداختن به شعر کلاسیک چه اندازه ماهری داردو در شعر آزاد چه مایه ساحری؟
این دفتر شعر، ترکیبی از شعر سنتی‌و شعر آزاد است. در نگاهی کلّی به مجموعة اشعار، نگارنده در می‌یابد که دوست شاعرم عبدالقهار صوفی‌راد، ضمن پای‌بندی به معیارها، اوزان، موسیقی‌و مضامین شعر سنتی، در جستجوی قالب نو برای بیان ایده‌هاو مضامین جدید عصر حاضر است. اگر چه قالب آزاد را پیش از دیگر زبان‌ها در شعر فرانسه، انگلیسی‌و ادبیات زبان‌های دیگر می‌بینیم‌و ابداع آن اختصاص به ادبیات ترکمن نداردو در حوزة شعر ایران، ادبیات فارسی چندین دهه سابقة بیشتر از شعر ترکمنی دارد، امّا مطابق ساختن آن با موسیقی‌واژگان‌و هجاهای زبان ترکمنی به خصوص در ادبیات ترکمن‌های ایران، جایگاهی کمتر از ابداع‌و ابتکار ندارد.
به نظر من، برای انجام این امر، در شعر ترکمنی ایران، آنه‌محمد ساده شاعر مضمون‌پردازو پر احساس، سهم عمده‌ای دارد. امّا اشعار آزاد صوفی‌راد در پیوند متعادل با شعر قدیم‌و دارا بودن‌ویژگی‌های خاص ابداعی در مضامین‌و کاربردواژگان جدید با تشبیهات بدیع، اهمیت خاصی در شعر ترکمنی دارد. این پیوند به نحو طبیعی‌و ناخودآگاهانه بر اثر بروز اندوخته‌های ذهنی‌و حسّی شاعر فرصت ظهور در اشعارش یافته است:
شام- ی - سأحِر یاتا بیلمن دینچ بیلن یاویز دوشن ایقبالا کأیینچ بیلن
که ترکیبات مصراع اول آن در این بیت از مختومقلی فراغی نیز مشاهده می‌شود، ضمن اینکه مضمون عمدة شعر فراغی با شعر صوفی راد مشابهت داردو هر دو سخن از غم‌و اندوه‌و گریه دارند:
شام -و - سحر یاتا بیلمن پاراحات یوره‌گیم تیلمورر کؤنگول بی‌تاقات
ارتباط شعر این مجموعه با شعر قدیم فارسی نشان از مطالعه‌و دقت شاعر در مضامین شعر فارسی دارد:
در نمازم خم ابروی تو با یاد آمد حالتی رفت که محراب به فریاد آمد
«عبدالقهار صوفی‌راد» این مضمون را با مهارت تمام در قالب شعر ترکمنی بدین صورت گنجانیده است:
نامازا دوُرسام اینک اجیزواغتیم غاشینگ مأحرابیم چکیأن نأزلرینک
شاعر در قالب‌و اوزان سنتی نیز نسبت به مجموعه اشعار پیشین «دانک نملی گؤزوم» در پی تحول‌و تجدد است. دوست فاضلم، محمود عطاگزلی در مقدمة آن مجموعه به اشعاری که در اوزان «8و 11، 14و 15 هجایی» اشاره نموده‌اند. در آن مجموعه، مسمّط «دانک نِملی گؤزوم» که عنوان دفتر نیز از آن شعر برگرفته شده است، دروزن عروضیِ «مفعولُ مفاعیلُ مفاعیلُ فعولن» بحر هزج مثمن اخرب مکفوف محذوف سروده شده است. یادآور اشعار امیر علی‌شیر نوایی‌و بایرام خان است که بعدها این اوزان در ادبیات ترکمن متروک مانده است.
نوگرایی‌های اشعار سنتی در مجموعة «شاحیروه دونیأ» شامل‌وزن اشعار است. «حاسرات‌لی غوشغی» دارای مصاریع ده هجایی است که در دفتر پیشین شاعر سابقه ندارد:
موُم ادیپ آلدینک الینکه منی
اینک سویجی شکر سؤزلرینگ بیلن
اوُغراتدینگ منی خوُدایا تاراپ
ایلکی تانشامدا گؤزلرینک بیلن
تحول دروزن شعر سنتی چنان پیش می‌رود که قالب نیز از آن متأثّر می‌شود. در شعر «ییگریم بیرینجی آسیردا» هر بند متشکل از پنج مصراع است که سه مصراع نخستین دوازه هجایی‌و مصراع‌های چهارم‌و پنجم، هشت هجایی است. برابر نبودن طول مصراع در این شعر، آن را از حوزة قالب‌های سنتی انواع مسمطات خارج ساخته، حد فاصل شعر سنتی‌و شعر آزاد قرار می‌دهد.
اشعار «آق گون حاقدا»و «آدام اوغلونا آرزوویم» در قالب چهارپاره سروده شده‌اند، مجموعة چند بند دو بیتی هستند که مصراع‌های زوج هر بند هم قافیه‌و از بندهای دیگر متفاوت است. مجموع بندها نیز از لحاظ موضوع با یکدیگر ارتباط دارند. شکل ظاهری آنها با یازده هجا در هر مصراع چنین است:
ــ.ــ.ــ.ــ.ــ.ــ.ــ.ــ.ــ.ــ.ــ.
ــ.ــ.ــ.ــ.ــ.ــ.ــ.ــ.ــ.ــ. ا
ــ.ــ.ــ.ــ.ــ.ــ.ــ.ــ.ــ.ــ.ــ.
ــ.ــ.ــ.ــ.ــ.ــ.ــ.ــ.ــ.ــ. ا
* * *
ــ.ــ.ــ.ــ.ــ.ــ.ــ.ــ.ــ.ــ.ــ.
ــ.ــ.ــ.ــ.ــ.ــ.ــ.ــ.ــ.ــ. ب
ــ.ــ.ــ.ــ.ــ.ــ.ــ.ــ.ــ.ــ.ــ.
ــ.ــ.ــ.ــ.ــ.ــ.ــ.ــ.ــ.ــ. ب
چنانکه اشاره شد شعر «حاسرات‌لی غوشغی» ده هجایی است‌و در قالب چهارپاره می‌باشدو اشعار «سن گولمه‌سنک»، «منّت‌دار»و «سؤیگی» دروزن یازده هجایی‌و قالب مسمط مربع می‌باشد که از لحاظ موسیقی بیرونی‌و قافیه در تاریخ شعر ترکمن سابقة فراوان دارد. برخی قطعه‌های کوتاه در مصراع‌های زوج مقفّی است درواقع از لحاظ‌وزن‌و قافیه، بند آغازین مسمط‌های مربع می‌باشد.
نمونة دیگر تحول قالب سنتی در شعر «شاحیرینک بورجی» مشهود است. هر بند مرکب از چهار مصراع است‌و مانند رباعی قافیه در مصراع‌های اوّل‌و دوم‌و چهارم قرار دارد. قافیة بندها از یکدیگر متفاوت‌و مجموع بندها دارای‌وحدت موضوع است، بین بندها یک بیت عیناً تکرار شده است که حکم بیت ترجیع یا برگردان را دارد. پس این شعر درواقع ترکیبی از رباعی‌و ترجیع بند است. چون برخی چهارپاره‌ها این شکل قافیه را نیز دارند می‌توان قالب شعری آن را «چهارپارة ترجیعی» نامید.
اشعار آزاد این مجموعه شامل «بو گون بو دونیأ، آیرالیق، ینه سن، سن اوزاق یاشا، سن بیزینک اوبامیزینک...، چؤل، دؤنن گؤوون، ای اومیت پنجره‌دن اوم ادن پریشده، تأزه یاشاییش، یازی گؤریأن، نورانا کؤل، سرچه‌لر، یومورتغا» است که نیمی از مجموعة اشعار این دفتر را زینت بخشیده است. این اشعار کاملاً از قیدوزن، قافیه‌و برابری طول مصراع‌های شعر سنتی، آزاد است. بعضی اشعار چون آیرالیق از قید تخیّل‌و تصویرسازی متقدمان نیز رهیده‌و موسیقی ناشی از هم‌نشینی‌واژگان در مصراع‌های شعر «تأزه یاشاییش» گوش‌نواز است.
تخیل‌و تصاویر جدید شعری‌و موسیقی درونی مصراع‌ها در اشعار دیگرو آثار شعر آزاد در ادبیات معاصر ترکمن جایگاه بیشتری طلب می‌کند؛ نگارنده یقین دارد که شاعر این مجموعه‌و دیگر هنرمندان شعر معاصر ترکمن در ایران، از عهدة این نیز برخواهند آمدو این گونه اشعار اگر چه نام «آزاد» بر خود گرفته است از لحاظ قافیه،وزن،واژگان،واج‌ها، تخیّل‌و تصویرهای تخیّلی، ظرافت‌هاو محدودیت‌های خاص خود را دارد؛ چنانکه در آغاز مقدمه از قولِ «تی. اس. الیوت» اشاره شد، برای شاعری که می‌خواهد خالق اثری ناب باشد، هیچ شعری آزاد نیست‌و قیدو بندهای خاص خود را دارد.
نیمایوشیج در مورد لزوم قافیه در شعر می‌گوید: «شعر بدون قافیه مثل آدم بدون استخوان است؛» ضرورتی ندارد که در تمام مصراع‌هاو ابیات قافیه یکسان رعایت شود. «قافیه مقید به جملة خود است» هر جا که شاعر احساس کند که کلام منعقد است‌و جمله روی به درنگ پایانی دارد، قافیه در آنجا ضرورت دارد؛ «همین که مطلب عوض شد، قافیه نیز عوض می‌شود.» برای قافیة متناسب با قالب آزاد، نمونه‌های بسیاری در این دفتر شعر داریم که به ذکر دو مورد بسنده می‌شود:
داغ می سن؟
غار بولوُپ یاغاسیم گلدی
بلندینگه پستینگه .
گول می سن؟
بیلبیل بولوُپ غوناسیم گلدی اوستونگه .
سن سوپی مینگ؟! تسبی بولوُپ دوشسم دییدیم دستینگه .
...
در مصراع پنجم‌و ششم شعر «تأزه یاشاییش» بدینسان قافیه می‌آیدو درنگ پایانی جمله همراه با پرسش است:
گچمیش اؤزین چیقماز بولوُپ
سن «ک زِینینگده جای‌لادیمی ؟
غارا غای‌لار یا باشینگی آیلادیمی ؟
صور خیال‌و عناصر سازندة آن:
تصویرسازی تخیلی از طریق تشبیه‌و استعارة مصرّحه‌و مکنیّه در این دفتر جایگاه خاصی داردو در برخی موارد نیز این تصاویر از طریق تمثیل، محسوس می‌شود. عناصر سازنده صور خیال در این مجموعه شامل طبیعت، مفاهیم ذهنی، عضو انسانی چون چشم‌و دست‌و گوش است:
تشبیه:
سیم‌لار بال سسینگی غولاغما دامیار. (تشبیه صدای ممدوح به شهدو عسل)
استعاره مصرّحه:
سوزوپ نرگیس غونچانک بیلن سؤزلانگده یوره‌گیمده ایشغینگ کؤزی اود آلیار
نرگس استعاره از چشم‌و غنچه استعاره از دهان.
استعاره مکنیه:
غازاب بیلن مأحیر گؤزلرینکده‌تولقون اوریار غایرات سنینک سؤزلرینکده تولقون اوریار
مهرو خشم در چشمانت موج می‌زندو غیرت در کلامت. مشبه به محذوف در هر دو مورد «دریا» است.
مفهوم ذهنی:
دویشده گؤریأن آرزولارینکی باس باغرینکا. (آرزوهایی را که در خواب می‌بینی، در آغوش بگیر.)
این تصویر نیز استعارة مکنیه‌و مشبّه به (شاهدو معشوق) محذوف است.
عضو انسانی:
آسمان آغلاپ،
یوزونگ یوُووُپ
زولپونگ یاشا بویاندا
گؤزلرینگدن اؤپوپدی
ایکی غارا گؤز
اوُزاقدان
شاحیرینگ گؤزی دی
در مصراع فوق چشمان شاعر از دور بر چشمان ممدوح بوسه می‌زند. تصویر خیالی در اینجا نیز استعارة مکنیه از نوع تشخیص Personification است.
واژگان‌و زبان ادبی:
واژگان به کار رفته در مجموعة اشعار «شاحیروه دونیأ» غالباً نزدیک به زبان عموم مردم است. گریز از هنجارهاو قواعد رایج زبان گفتار جنبه ادبی اشعار را با قواعد خاصی که از آن ادبیات است، استحکام می‌بخشد. در عین حال این زبان ادبی باید «همه کس فهم» باشد. میزان مقبولیّت اشعار در نزد عموم مردم جامعه، امری است که گذر زمان‌و گسترش شعر در پهنة مکان آن را مشخص خواهد کردو قابل قضاوت با طرح معیارهای عقلی‌و علمی نیست.
اینک به برخی اختصاصات ادبی‌و زبانی این مجموعه می‌پردازیم:
واژگان خاص: برخی شاعران به کثرت استعمال‌واژگان خاص در اشعار خویش معروفندو این امرویژگی سبکی به آثار ایشان بخشیده است. در اشعار مولانا عبدالقادر بیدل دهلوی‌واژگانِ آینه، حیرت، حباب‌و... جلوة فراوان دارد. شاعر با کثرت کاربرد این‌واژگان می‌تواند معانی خاص‌و نمادین نیز از آنها اراده کند. در این دفتر، شاعر از این لحاظ در آغاز راه است‌و نقطه شروع را برای تداوم آن در آینده، یافته است. به عنوان مثال تکرارواژة «تولقون» در جای جای این مجموعه‌و در دفتر پیشین، دانک نملی گؤزوم، توجه نگارنده را به خود جلب نموده است:
سنینگ گولکی‌لرینگ تولقوُنی / منی بیر چؤر یالی آلیپ گیدیأر/ اؤزی بیلن «آیرالیق»
غازاپ بیلن مأحیر، گؤزلرینگده/ تولقوُن اوُریار/ غایرات سنینگ سؤزلرینگده/ تولقوُن اوُریار. «سن اوُزاق یاشا»
حییالیمدا:/ پییان اسگرلرینک گولکی تولقونی / گؤیه غولاغیندا یانگلانیپ دوُردی.
«دانگ نملی گؤزوم - بوسنیالی زنان‌لارا»
واحد شمارش: در زبان معیارواژه‌هایی چون، عدد، جفت، جین‌و... در زبان ترکمنی نیز متناسب با معدودواژه‌هایی مثل، سانی، جوبیت، غوُجاق، دسته، سورو... برای شمارش‌وجود دارد. زبان شاعرانه این‌واژگان را برای معدودهایی به کار می‌برد که معنای‌واژگان همخوانی ندارد یاواحدهای جدید برای شمارش از زبان معیار به امانت می‌گیرد که بدین منظور سابقة کاربرد ندارد. این امر نیز ازویژگی‌های زبان ادبی‌و هنجارگریزی از زبان معیار است. شواهدی از این دست در مجموعه «شاحیروه دونیأ» به چشم می‌خورد:
بیر آسمان‌چا آرامیزدایول‌یاتیر
واحد شمارش معدود «آیرالیق»
بیر غوُجاق گول بیر غوُجاق گولکی
واحد شمارش معدود «سن اوبامیزینگ»
غوشغیمی غورشادینگ بیر غوُجاق چوغ بیلن
واحد شمارش معدود «ای اومیت پنجره‌دن...»
پس‌واژه‌هاو حروف زبان گفتار: «تی. اس. الیوت» که ذکر او گذشت؛ بر عقیدة‌وردزورث مبنی بر استفاده از زبان عامیانه‌و روستایی در شعر صحّه می‌گذارد. اما این موضوع را که خود شاعر تا چه حد در این امر موفق بوده است، قابل بحث می‌داند. این امر چیزی نیست جز طبیعی جلوه دادن زبان شعرو در نهایت، داشتن مخاطبان بیشتر در جامعه‌و آسان نمودن انتقال پیام شعر به ایشان. برای تحقق این هدف شاعر باید ازواژگان،ویژگی زبانی، قواعد دستوری‌و انواع کلمات رایج در زبان عامیانه بهره جوید. البته زیاده‌روی در این امر باعث آشفتگی زبان ادبی خواهد شد. تشخیص حالت طبیعی‌و عادی چنین‌واژگانی در حوزة شعر بر عهده شاعر است. در این دفتر، پسوندهاو حروفِ «هم، ی، دا، ده، ا، یا» نمونه‌های استفاده از زبان عامیانه است:
ایل غاچسا-دا سن غاچماغین دپه‌گندن/ اوُنوُتماغین اؤز بورجوُن «کی/ سن مایا غوی جان -و - تندن.
«ییگریم بیرینجی آسیردا»
غان یاغجاق بوُلوُت‌چا گوممیر دأنینی-هم/ گؤروپ دین «ک
یا کاربرد «ا» یا «ـِ» به جای «غا، گه» زبان شعر را به زبان عامیانه امروزین نزدیک ساخته است: سأحرایا به جای سأحراغا.
ضرب المثل‌ها: از آن جا که ضرب المثل‌ها بار معنایی بسیار قوی دارندو در نهایت ایجاز عالی‌ترین معانی را به مخاطب انتقال می‌دهند، استفاده از آن نیز ابزار شاعران است. کثرت کاربرد امثال‌و حکم در آثار شعری یک دوره یا دفتر یک شاعر می‌تواند ازویژگی‌های سبکی محسوب شود. شاعر عبدالقهار صوفی‌راد در این مجموعه از این ابزار نیز در حد لزوم سود جسته است اما اطلاق‌ویژگی سبکی به این بهره‌گیری‌ها فعلاً بعید می‌نماید:
- یاغشی نیت، یارپی جنّت
- غاووُنینگ یاغشی‌سین اییر شاغال، تیلکی
- جؤون دییپ اکه‌نینک سونک بولیار تره
- کألر باش ساراپ یؤر آغیرماسا-دا
- یارا پورساپ اؤز دورینی سورمه‌سه
انتخاب‌واژه‌و هم‌آوایی آن باواژه‌های دیگر در متن شعر امر مهمی است. شاعری موفق است که با تیزبینی‌و دقت درواج‌های موجود در هرواژه‌و چگونگی ترکیب صداها در جمله از عهده این مهم بر آید. دوست شاعرمان آقای صوفی‌راد در اغلب اشعار، هنرنمایی لازم را در این زمینه دارند که نمونه‌هایش از حیز شمار بیرون است‌و نیازی به ذکر آن نیست، بالعکس در اینجا به نمونه‌ای می‌پردازیم که به نظر نگارنده‌واژه این هم‌آوایی را باواژگان دیگر در متن شعر ندارد.
دونیأ ایکیمیزی آغلاتسا، گولکی!واح بوُ اؤنگدن گلیأن قادا، بازیگأر
«منّت‌دار»
واژة «بازیگأر» در این بیت نامأنوس‌و غریب می‌نماید. این امر شاید به دلیل قافیه‌های پایانی بندهای دیگر مسمط است که از مصوت کوتاه‌و بلند «ا + ر» تشکیل شده است: بار، یار، آلیار، باحار، منّت‌دارواژه‌های قافیه در شعر است که تنها قافیه با مصوت «أ + ر»واژة «بأزیگأر» است.
خودواژه را به تنهایی نمی‌توان گفت که آهنگین نیست، همین‌واژه در بیت زیر چه دلنشین آمده است:
بوُ دونیأ بیر بأزیگأر
بازی‌سین چالدی گیتدی
شاید کاربردواژة «یادگار» مأنوس‌تر نماید.
آرایه‌های ادبی: استفاده از زیبایی‌های لفظی‌و معنوی جهت ایجاد موسیقی کلمه‌و کلام تا اندازه‌ای که توهم به تصنّع‌و ظاهر آرایی نشودو مضمون‌و پیام شعر را تحت الشعاع خویش قرار ندهد، پسندیده است نمونه‌های اعنات‌و لزوم مالایلزم نه تنها مفید معنی نیست بلکه باعث اخلال در ابلاغ محتواو اندیشه می‌شود، در شعر فارسی فراوان‌و در کتب بلاغت مذکور است. اگر بدیع لفظی‌و معنوی نیز در شعر طبیعی جلوه نکندو مخاطب قبل از محتوا فریفته زیبایی‌و سحر کلمات شود، از همین مقولة لزوم مالایلزم خواهد بود. این سخن بدان معنی نیست که از این زیبایی‌ها، فراوان استفاده نشود. استفاده فراوان‌و در عین حال طبیعی جلوه نمودن آن در متن شعر، به هنر شاعر بستگی دارد. حافظ شیرین سخن در چشانیدن شیرینی قند پارسی از طریق جادوی کلام‌و لطف معانی‌و بیان سر آمد است؛ در شعر ترکمنی، مختومقلی فراغی که ادبیات کلاسیک ترکمن را پی افکند، شواهد دلپذیری از کاربرد آرایه‌های لفظی‌و معنوی دارد. برخی ابیات‌وی سراسر آرایش‌واج‌ها در کنار یکدیگر است که در اشعار دیگران به ندرت سراغ داریم.
مجموعة «شاحیروه دونیأ» از شاعر زیبا کلام‌و خوش بیان، آقای صوفی‌راد، ازوجود موسیقی لفظی‌و زیبایی‌های معنوی خالی نیست. در یک نگاه گذرا چند نمونه از این دست جلوه نمود که با دقت هدفدارترو بیشتر می‌توان شواهد دیگری نیز سراغ گرفت:
ایهام: کاربرد یک لفظ در دو یا چند معنی است.
«بلکی من حم گؤچدوم داغا ساری غیز» ساری در دو معنای «به سوی»و «رنگ زرد» کاربرد دارد که معنی اخیر در شعر ترکمنی از اوصاف‌و زیبایی‌های ممدوح‌و معشوق است.
اغراق: زیاده‌روی در توصیف یا نکوهش امری یا کسی که مبالغه‌و غلو نیز از معانی نزدیک به اغراق است.
گؤزلریندن یاپ یاسادی دویغولار: احساسات، از چشمانش جویباری روان ساخت.
مراعات نظیر: کاربردواژگانی در مصراع یا بیت که از لحاظ موضوع، داستان، زمان، مکان یاواقعه تاریخی با یکدیگر تناسب داشته باشند. نمونة آن‌واژه‌های «حارمان، بوغدای، اوردوُنک» در شعرِ «سن اوُزاق یاشا»وواژگانِ «چؤل یوک، یول، دویه، کؤشِک» در شعر تمثیلیِ «چؤل» است. بدیهی است که برای مراعات نظیر در شعر آزاد به یک یا دو مصراع اکتفا نمی‌شودوواژگان متناسب را شاعر گاه در چندین مصراع پیاپی می‌آورد.
پارادوکس یا متناقض‌نما: جمع کردن دو مفهوم متضادو ارتباط آنها به یک چیز یا ارادة یک مفهوم از اجتماع آنهاست.
غازاب بیلن مأحیر گؤزلرینکده تولقون اوُریار.
«سن اوزاق یاشا»
مهرو غضب دو مفهوم متضاد که مجموعاً در چشمان ممدوح گرد آمده‌اندو موج می‌زنند.
واج‌آرایی: هماهنگی اصوات‌و هم‌نشینی مصوت‌هاو صامت‌های هم‌جنس است که موسیقی شعر را دو چندان می‌کند چنان که اشاره شد، نمونه‌های زیبای آن در شعر مختومقلی فراغی فراوان است:
دؤزمه‌نم، دورمانام، دویمانام ای یار بو ساقی دؤوروندن ایچمه‌ین جامیم.
واج‌آرایی صامت «د»و مصوت «ؤ،و،و» در بیت فوق گوش نوازو چشمگیر است.
آیاق غابینگ ییرتیق بولدی:واج‌آرایی صامت «ق، غ» در شعر «تأزه یاشاییش!»
گرشیم اگیلمه‌یأر گؤرگی گؤرسم-ده:واج‌آرایی صامت «گ» در شعر «آق گون حاقدا».
جناس تام: دوواژة «گول» در این مصراع با معنای متفاوت جناس تام دارد:
یؤنه گوله باقیپ گوله‌سیم گلیأر.
واژة اول «گول» به معنای «گُل»و دومی در معنی ریشة فعل خندیدن است.
تشخیص‌و انواع تشبیه‌و استعاره که از موضوعات علم بیان است‌و در ایجاد صور خیال نقش اساسی دارد، مختصر اشارتی بدآنهارفت شرح‌و بسط‌ویژگی‌های آن در این دفترو جایگاهش در شعر ترکمن فرصت دیگری می‌طلبد.
حوزة عاطفی‌و محتوای اشعار: بسیار خرسندم از این که «منِ» شاعر نسبت به مجموعه‌هاو اشعار پیشین بر اثر کمال علمی، ذهنی‌و نگاه او به جامعه‌و هستی، گسترش یافته است. اگر چه ممکن است مضامین اجتماعی در این دفتر، نسبت به مجموعة «دانک نملی گؤزوم» بیشتر نباشد، مسلماً پیوند عاطفی‌و روحی شاعر به این مسائل دقیق‌ترو محکم‌تر است. احساسات شاعر هر اندازه که از سویدای دل برخیزدو از جنبه فردی خارج شده، رنگ اجتماعی، ملّی، جهانی‌و بالاخره فرا جهانی به خود گیرد، به همان میزان نفوذ کلام‌و دامنة سخن او گسترده‌تر می‌شود. می‌بینیم که رنگ عاطفه در غزلیات مولانا از عالم خاکی نهادان فراتر رفته‌و با ماوراء الطبیعه پیوند یافته است؛ زیرا «منِ» شاعر، این جهان را در نوردیده‌و عالم ماورای افلاک را به لمح البصر دیده است. از این لحاظ آن جایی که اشعارش خطاب به خاکیان نیز باشد صبغة افلاکی خود را از دست نمی‌دهدو با همان شخصیت معنوی‌و «منِ» فرا جهانی او روبرو هستیم.
اما از شاعری که اوضاع اجتماعی روزگارو نحوه زندگی مردم‌و به میزان تأثیر تصمیمات حاکمان به احوال نوع بشر در جهان می‌اندیشد، انتظار تجلیات معنوی را نباید داشت.وی از اشارة فرشته نجات در کنار پنجرة امید خرسند است‌و دغدغة اصلی او رنج‌هاو سختی‌های مردمان‌و اضطراب از میزان کامیابی‌و ناکامی‌های همگنان است به علاوه توصیه به تزکیة نفس از جانب عالمان بی‌عمل که موجب کشاندن جامعه به منجلاب تباهی است، شاعر اجتماعی‌و مردم دوست را می‌آزارد:
ارکین‌لیک نبیس‌دن دینماق دیر دیییأر ایلینک باشین آیلان نیجه یانگرالار
گاه مضمون آفرینی شاعر این دفتر، از طریق تأکید به محتواو پیام اجتماعی است تا جایی که در مبارزه با زشتی‌ها از جان‌و تن مایه می‌گذارد:
ایل غاچسا-دا سن غاچماغین دپه‌گندن
اوُنوُتماغین اؤز بورجوُنکی
سن مایا غوی جان - ی - تندن.
شاعر کسانی را که سراب را آب می‌پندارند به سوی خود فرا می‌خواند، آن گاه که احساسات‌و ذوق شاعرانه‌اش، ممدوح را بر می‌گزیند، به خود دلداری می‌دهد. ممدوح او «خورشید سپیدروی» است که اندیشه‌و احساسش توأمان، قدردان ممدوح،و ماتم‌دار روزگار تاریک خویش است.
از دیگر شیوه‌های مضمون آفرینی شاعر، که توجه‌و تلاش بیشتری در این زمینه طلب می‌کند، عنایت او به دستاوردهای تکنیک معاصر است.واژگان مرتبط با تلفن در شعر آزادِ «آیرالیق» با تشبیه‌و تصویر زیبا روح‌و جان خواننده را فریفته می‌سازد:
من ینه-ده شوکر اِدیأرین اِزیزیم
حر حاچان یورگمینگ غیسیلان‌واغتی
جانگ اِدیپ بیلیأنیم اوچین!
سیم‌لار بال سسینگی غوُلاغما دامیار
این جاست که گستردگی ظرفیت شعر آزاد برای در بر گرفتن مضامین‌وواژگان جدید، مشخص می‌شود. به قول تی. اس. الیوت‌وظیفة شاعر هماهنگ بودن با تحولاتی است که در جامعة پیرامونش رخ می‌دهدو این تحولات که شتاب بیشتری به تحول دائمی زبان نیز بخشیده است، موجب می‌شود که در زمانه‌ای همانند عصر ما، در زبان شعر نیاز به دگرگونی از همان دست که توسط «وردزورث» بنیاد شد، احساس شود.
مخلص کلام این که شاعر توانای «شاحیروه دونیأ» آقای صوفی‌راد خود منتقدی تواناست. بدون داشتن دید انتقادی، شاعر نمی‌تواند در دفتر شعری با حجم اندک، جنبه‌های مختلف تحول‌و نو گرایی را عرضه نماید. راقم سطور برای ایشان‌و همة شاعران آگاه‌و خوش ذوق ترکمن آرزوی توفیق‌و سعادت‌و سلامت دارد.
یعقوب رحیمی داشلی برون
تابستان 1379
بوُ گون بو دونیأ
غانیپ سوُو ایچیألر بوُ گون ناحال‌لار
اِرتیر؛
سایالاری سالقین اِدر حووانی
گؤنه‌نیپ دوشلأرلر بارچا آدام‌لار
باتیلینگ اوُلاغی پانچار بولاندا.
گون مه گون غوُراق‌لیق آبانسا-دا سن،
دالاشیپ یاپ‌لاردان سوُو آقدیرجاق بول
شِیتسنگ گونش نوری یاقیم‌لی بولار
بوُ اِکیلن ناحال‌لارام بوی آلار
سن بولارا بوُیسانارسینگ
باتیلینگ اوُلاغی پانچار بولاندا.
نه چأره آدام‌لار قیرق ییل دلموُنسا
سن قیرق ییلی گچیرِنگوق بی‌درک
شِیدیپ سن بورجوُنگی بیتیریپ یؤرسینگ
بوُ زات‌لارینگ باری یات بولار گیدِر
باتیلینگ اوُلاغی پانچار بولاندا.
حاسرات‌لی غوشغی
موُم اِدیپ آلدینگ اِلینگه منی
اینگ سویجی شکر سؤزلرینگ بیلن
اوُغراتدینگ منی حوُدایا تاراپ
ایلکی تانشامدا گؤزلرینگ بیلن.
حاسرات‌لی غوشغی یازدیران مانگا
سنینگ سؤزلرینگ سنینگ گؤزلرینگ
نامازا دوُرسام اینگ اِجیزواغتیم
غاشینگ مأحرابیم چکیأن نأزلرینگ.
سندن غانمادیم بلکی شونگ اوچین
آی بیلن گیجه مانگا یارایار
غوُنچانگ کویومدن گیتمأنسونگ، دینمان
گوندیز گؤزلریم گوله غارایار.
ماحمال کؤینگه گول‌لر یاراشیار
آل گردن‌لره یوپک ساچ‌لارینگ
بیلبیل آیدیمنی سانگا باغش اِدیأر
یؤر سایاسیندا گؤک آغاچ‌لارینگ.
آرزوُویم منینگ یاز آی‌لاریندا
یل بولوُپ اؤسوپ دوُرسام داشینگدا
روُغسات اِدسه دینگ ینه سن اوچین
گون بولوُپ چویسام غارلی غیشینگدا.
بیر شیدا بیلبیل غونوپ من باغا
سایلاپ سچمیشم سن زیبا گولی
دردیم دوُیان‌لار باش اِگیپ گچیأر
دوُیمادیق دییأر مجنوُن‌می، دألی؟.
ایشغینگدا منی غیناما آرتیق
اِی گؤزل یاریم، یاریمآ؛ یاریم
من بیر اِجیزینگ سیناما آرتیق
تاقاتیم یوق‌دور برمه آزاریم.
آیرالیق
داغ می سن؟
غار بولوُپ یاغاسیم گلدی
بلندینگه پستینگه.
گول می سن؟
بیلبیل بولوُپ غوناسیم گلدی اوستونگه.
سن سوپی مینگ؟! تسبی بولوُپ دوشسم دییدیم دستینگه.
بیر گون،
آرزوُلارینگ کؤیمز دیییپ اوم اِتدینگ.
سنی غوُچماق مودیمی‌لیک آرزوُویم
اینگ آغیر یوک بولوُپ
گرشیمه یاپیشیپ
مقصد ا یتیر دییپ منی غیسسایار.
بیر آسمان‌چا آرامیزدا یول یاتیر
سِرحِت یاتیر ایکی آرادا سِم بولوُپ
سن ییلدیزلانگ آراسیندان کأته‌لر
یورکدأکی بوُلوُت‌لارنگی آغلایانگ
من ینه-ده شوکر اِدیأرین اِزیزیم
حر حاچان یورگمینگ غیسیلان‌واغتی
جانگ اِدیپ بیلیأنیم اوچین!
سیم‌لار بال سسینگی غوُلاغما دامیار
من دویش گؤریأن یالی سامراپ باشلایان
سنینگ گولکی‌لرینگ تولقوُنی
منی بیر چؤر یالی آلیپ گیدیأر
اؤزی بیلن
واح سن داغ بولسادینگ
منم غار بولسادیم
یاغسادیم سنگ اوستونگه
سوُو بولوُپ آقسادیم آیاق آستینگا
آرمان...آرمان...آرمان
آیرالیغا یوق‌لا درمان!
ینه-ده شوکور
گؤز یاش‌لاریم تسگین بریأر
-سأحلچه-
بوُ آغیر دردیمی
آیرالیق دردی...
ــــــــــــــــــ
ماقسات / ماقسادا
غوشغی
غیش باسمیرلامانقا،
سؤرتوگینگ حوولاپ ایت‌چه دوپوُلیان‌واغتی
چؤرک دیییپ سپدیک.
تانگق بولوُپ گؤگریپدی
تورباسینی توتوپ‌دی ادیل اؤز غوُرساغمیزا
غارغالار آسمانیمیزی غاق - غاقدان غاپیپدی‌لار
شیله دیل‌لری ایکی آغیز سؤزدن عبارت بولسا-دا
دوشونشمک گؤیأ ییتن یالی دی آرالاریندا.
شول گورمه‌له‌شیگینگ چتینده،
غارا یره غاراپ بیر منزیل‌ده غانات قاقیپ دوُردی
بیر آلغیر،
بلکی اول سیچان گؤزله‌یأردی
غارا غارنی اوچین.
اؤسوم‌لیک‌لر مایسالیق دردینه دوُچار بولوپ‌دی
شأحِر؛
اودوُنگ تاغامینا غاوراماغی غووی گؤریأردی
بیز، شول دوزده غاووُنی دیلیم‌لاریس دیین تاما بیلن
گؤچوپ‌دیک.
یؤنه بأرده-ده مازا یوق اِکن،
یریمیز غوُبار
آسمانیمیز تار،
گیجأنینگ ییلدیزلاری ییتیپ‌دیر،
آی، أبیشگأنگ اؤنگونده غارا بره‌نوق.
من اؤتن آغشام دیلیمی دیشلاپ‌دیم بیر دؤووم چؤرِک
چینه‌جِک بولوُپ،
غاحاریما غوشغی یازماق ینگیل گؤروندی
منینگ ییتیرن ییتگیم
اوچ بوغوُن‌لی غوشغی
بولماغی
آحمال.
ــــــــــــــــــــــــ
= ایبارات.
سن گولمه‌سنگ
«ساری غیز دییپ دؤکدوک اِت -و - غانیمیز
بیر گــون دوغـمازمی‌قا داغــینگ چتیندن»
اینگ باغیت‌لی ییگیت دوُییان اؤزیمی
کؤچأنگیزدن گچن‌واغتیم ساری غیز،
انتظار یم چکیپ دوُران یالی سن
اویاقام حم یاتسام گیجأنگ یاری غیز.
سن کؤچأنی بزأپ دوُرسوُنگ آی‌یالی
آسمانداقی نوُرلی گونه تای یالی
حییالیمدا گؤیه مانگا پای یالی
بیر میلغاسانگ مونگ دردیمه دأری غیز.
مجنوُن بولوُپ سنگ اوُغروُنگدا دألی من
بیلگین سن آرتیق سینگ مانگا لیلی‌دن
یورگیمده سؤیگی یاتیر بیر گیدن
سنینگ اوچین دینگه سانگا باری غیز.
پرحات داغا غاچسا، یارینگ اِلیندن
بیلبیل ایراق دوشسه زیبا گولیندن
بیر سویجی سؤز اِشیتمسم دیلینگدن
بلکی من حم گؤچدوم داغا ساری غیز.
سن گولمه‌سنگ یوزمه غاراپ، اؤلرمن
سن گولمه‌سنگ حالیم حاراپ اولار منگ
گول بدنمی آتاش ایچره سالار من
گر بولماسانگ گؤونومینگ میداری غیز.
حوشدان گیدیأن باغینگ آلما ناری دییپ
یاتا بیلمن تیللا زولپونگ تاری دییپ
بوینوُم بوُریان بول یورگمینگ یاری دییپ
گؤر، بولوُپ من گؤزلرینگ بیماری غیز.
اِندیشأمینگ سونگلاپ دوُران‌واغتی دیر
سنینگ سؤیگینگ دألی کؤنگلوم باغتی دیر
اینگ غارانگقی گیجه‌لریم یاغتی دیر
دوشسه سنینگ آق آلقیمینگ نوُری غیز.
باغتیم چوووپ تؤوِللأمی آلسادینگ
غاشی غیییپ اِمای بیلن گولسه‌دینگ
شأحدیم آچیپ زار غوُجاغما دولسادینگ
مونگ یالبارسام بیر باقمازمینگ بأری غیز.
ـــــــــــــــــــــــــــــ
= اینتیزار
شاحیرینگ بورجی
من شاحیرلانگ غوشغی‌لارنا آغلایان
من باغشی‌لانگ آیدیم‌لارنا آغلایان
گیجه‌لرده یالنگیزلیق‌دا غام بیلن
گوندیز ایلی گؤروپ باغریم داغلایان
غویوُنگ منی اؤز گونومه آغلایین
دگمأنگ مانگا ایل گونونه آغلایین.
غام منی دوس اِدیپ آلدی یانینا
گؤرونگ کیم‌لر تشنه منینگ غانیما
جان غورقوُسی قیلسا ایلی پاراحات
من ایل اوچین درد آلیپ من جانیما
غویوُنگ منی اؤز گونومه آغلایین
دگمأنگ مانگا ایل گونونه آغلایین.
من اؤلمده ایل‌لر یاشاپ یؤرمزمی؟!
اوُزاق گزسم گؤزوم غووی گؤرمزمی؟
بیر بلنت آرزوُووم یورِکده کؤیمأن
حاقینگ نوُری بیر گون دؤوران سورمزمی؟
غویوُنگ منی اؤز گونومه آغلایین
دگمأنگ مانگا ایل گونونه آغلایین.
آغزینگدان اوت چیقیار دیییپ حآرلامانگ
کؤنگلونگده نه باردییپ منی زورلامانگ
منده یاغشی نییِت اینسان اوچین بار
غان‌حور بولوُپ منگ غارشیمدا آرلامانگ
غویوُنگ منی اؤز گونومه آغلایین
دگمأنگ مانگا ایل گونونه آغلایین.
شام-وُ-سأحِر یاتا بیلمن دینچ بیلن
یوْووُز دوشن ایقبالا کأیینچ بیلن
آغلادیقچا گؤزوم گؤیه نوُرلانیار
آق اِرتیره گلجگه اینانچ بیلن
غوْیوُنگ منی اؤز گونومه آغلایین
دگمأنگ مانگا ایل گونونه آغلایین.
منینگ ایشیم گؤزیاش بیلن یازمادیر
ایله کؤنگول چشمه‌سیندن سیزمادیر
آغی‌لاریم بیر آرزوُووُنگ پِشگشی
او-دا:
زالیم‌لارینگ دیکن تآمین بوْزمادیر.
ینه سن:
ینه سن دونیانی ناقغاشی اِدیأنگ؛
کیچی‌جیک اِل‌لرینگ بیلن
بیر سِبِت ییلدیزی
غارانگقی گیجأ حؤدور اِدیأنگ
بوُ سنینگ بیر بلنت
آرزوُووُنگدان نیشان.
غیسغاجالار
(1)
منگزأر گول ایشغیندا سایران بیلبیله
تورکمنینگ باغشی‌سی، آیدیم آیداندا.
یورک اِرأپ دؤنر تیکن‌سیز گوله
تورکمنینگ باغشی‌سی آیدیم آیداندا.
(2)
اینسانینگ حایواندان
سایلانیان یِری،
پایحاسا حورمات،
بیرِک - بیرِگه حورمات.
(3)
کؤتِله چیقسانگ
اینمه‌گینگ حؤکمان.
(4)
تانگرا بوْیون‌لیغنی دوُیدوُرماق اوچین
چوقوُنماغی اِندیک اِتیأر پأک غیلیق
ایمان‌لی سینگ اینسان بولوُپ یاشاسانگ
دین دییه‌نی یاغشی‌لیق دیر یاغشی‌لیق.
(5)
حاقیقات دوُرشوُنا بیزده دیر اؤیدمأنگ
حرکیم بیر گأدیک‌دن اوْقوُنی آتار
یالنگیشایماغینگام آحمال دیر اؤیدسنگ
بیلگین آدام اوغلی پاراحات یاتار.
عنوان شعر: حئیال
شاعر: عبدالقهار صوفی راد
...چئنار آغاجی نئنگ شاخاسی نئنگ اوًستوًنده
یِره سر اِدیأن ،
دئم – دئرئس .
آقیار آغاج آشاغئندا ؛ آقار،
کوًی لریمه غاباد ،
دییِرسینگ پیکیردریاسی یالی .
سنینگ اوْن آلتئنگداقی گؤزل لیگینگ
سوُوا دوًشوًب ؛
حئیالئمئنگ شمالی نئنگ ساچ لارئنی چؤزله یأر ... .
عنوان شعر: گؤزلرینگدن...
شاعر: عبدالقهار صوفی راد
بوْلما ظالئم بوْلما ظوُلما باش اِگن
بوْلما اِجیز بوْلما اِجیزه دِگن
گؤزلرینگدن سؤیگی یئغسئن هر گؤرِن
آدام بوْلوُب آدام بیلن بوْل دوْغان .
عنوان شعر: مئثال اوًچین
شاعر: حاجی مراد آق
مئثال اوًچین؛
غوُش لارئنگ ماقصادئن
«سطیرلره سئغدئر» دیی ،
«کأسه لره دوْلدوُر» دیی ، پنجره دن سئرئقیان یالقئم لاری ،
آلئس لارئنگ بیلنیکسیز دوُیغوُسئن «أدیم لره غابغار»دیی.
مئثال اوًچین ؛
إنتئظار سرحدی نینگ کیرپیک سیخ لارئن
باقئش غوْل لارئندا «دایاب ساقلا»دیی .
مئثال اوًچین ؛
ائشئق لارئنگ ایلکینجی طاغامئن
دادئب-دادمانقا توًملوًک
کپِلِک لنگ گؤزلرینه «یِتیر»دیی – مانگا «ایش بیتیر»دیی
ایش ایسله مندن
یالتا تنیم تجریبه اِدسین
عئشغئنگ آغرامئن – ترجیمه اِدسین
روُخوُمئنگ باشارجانگ لئغئن
چئدام لارئمئنگ جادی قالامی،
ایش ایسله مندن، مئثال اوًچین ... .
تانگری نئنگ آدی بیلن
بوُ وبلاگدا توًرکمن عاراب الیب-بی یینده یازئلئب گؤرکزیلیأن اثرلر-یازغی لار اوًچین ماغتئمغوُلی جمغئیتی نینگ باش توُتان لئغئندا کلالا- بندرتوًرکمنده گچیریلن یازوُو سمینارلاری نئنگ نتیجه لری گؤز اؤنگوًنه آلئنیار. یؤنه فارسی فوْنت لار بیلن اینترنتده چکیملی حارپ لاری دوْلی گؤرکزیب بوْلاردییِِن طاما بیلن کأبیر اوًیدگه شیک لیک لر گیریزیلدی :
آ ا / a
أ -َ / ä
اِ ِ ـة ه / e
اوْ وْ / o
اؤ ؤ / ö
اوُ وُ / u
اوً وً / ü
ایـ یـ ی / i
إ ئـ ی / y ( ایـً یـً ی )
اِرکین، غوشغوُلارئم
دمیر تورمه دن ،
چونکی من اولاری ،
آسمانا یازیآن .
توملـوکده
گیجأنینگ ، تآرئنی سئپآب
بندیوانچئنگ اوُقآ گیدِن ماخالی
اِرتیره ائنانئب
دانگدآنا یازیآن.
گولـونگ هوواسئنا سایراب
یآزی کویسأب
دمیمه اِره دیب بوُزلاری
آیاز چویرأنه یازیآن.
دیمأنگ غئردا گزیأنگ
غوم دان بی حابار ،
گیجأنینگ غارا چادئرئندا
من ،
آی دان شؤله دوشِرچه گؤزه نِک گؤزله یأن.
هینگ لِنیأن مئدام
غوشغوُلارئم نی،
من هانجارئمی بیلیمه بآغلآب
غئر آتئم بیلِن دوز سؤکوب
دِنگیز آشیآن ،
اِرکین ، غوشغوُلارئم
بویوُن بوُرمادان ،
اِرکین غوشغوُلارئم
گؤرگی گؤرمه دِن،
چونکی مِن اولاری
ایلیمه یازیآن .
